7. เทวทตฺตวตฺถุ

อนิกฺกสาโวติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต ราชคเห เทวทตฺตสฺส กาสาวลาภํ อารพฺภ กเถสิฯ

เอกสฺมิญฺหิ สมเย ทฺเว อคฺคสาวกา ปญฺจสเต ปญฺจสเต อตฺตโน อตฺตโน ปริวาเร อาทาย สตฺถารํ อาปุจฺฉิตฺวา วนฺทิตฺวา เชตวนโต ราชคหํ อคมํสุฯ ราชคหวาสิโน ทฺเวปิ ตโยปิ พหูปิ เอกโต หุตฺวา อาคนฺตุกทานํ อทํสุฯ อเถกทิวสํ อายสฺมา สาริปุตฺโต อนุโมทนํ กโรนฺโต ‘‘อุปาสกา เอโก สยํ ทานํ เทติ, ปรํ น สมาทเปติ, โส นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน โภคสมฺปทํ ลภติ, โน ปริวารสมฺปทํฯ เอโก สยํ น เทติ, ปรํ สมาทเปติ, โส นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน ปริวารสมฺปทํ ลภติ, โน โภคสมฺปทํฯ เอโก สยมฺปิ น เทติ, ปรมฺปิ น สมาทเปติ, โส นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน กญฺชิกมตฺตมฺปิ กุจฺฉิปูรํ น ลภติ, อนาโถ โหติ นิปฺปจฺจโยฯ เอโก สยมฺปิ เทติ, ปรมฺปิ สมาทเปติ, โส นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเน อตฺตภาวสเตปิ อตฺตภาวสหสฺเสปิ อตฺตภาวสตสหสฺเสปิ โภคสมฺปทญฺเจว ปริวารสมฺปทญฺจ ลภตี’’ติ เอวํ ธมฺมํ เทเสสิฯ

ตเมโก ปณฺฑิตปุริโส ธมฺมํ สุตฺวา ‘‘อจฺฉริยา วต โภ, อพฺภุตา วต โภ ธมฺมเทสนา, สุการณํ กถิตํ, มยา อิมาสํ ทฺวินฺนํ สมฺปตฺตีนํ นิปฺผาทกํ กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา – ‘‘ภนฺเต, สฺเว มยฺหํ ภิกฺขํ คณฺหถา’’ติ เถรํ นิมนฺเตสิฯ ‘‘กิตฺตเกหิ เต ภิกฺขูหิ อตฺโถ อุปาสกา’’ติฯ ‘‘กิตฺตกา ปน โว, ภนฺเต, ปริวารา’’ติ? ‘‘สหสฺสมตฺตา อุปาสกา’’ติฯ ‘‘สพฺเพหิ สทฺธิํเยว สฺเว ภิกฺขํ คณฺหถ, ภนฺเต’’ติฯ ‘‘เถโร อธิวาเสสิ’’ฯ อุปาสโก นครวีถิยํ จรนฺโต – ‘‘อมฺมา, ตาตา, มยา ภิกฺขุสหสฺสํ นิมนฺติตํ, ตุมฺเห กิตฺตกานํ ภิกฺขูนํ ภิกฺขํ ทาตุํ สกฺขิสฺสถ, ตุมฺเห กิตฺตกาน’’นฺติ สมาทเปสิฯ มนุสฺสา อตฺตโน อตฺตโน ปโหนกนิยาเมน – ‘‘มยํ ทสนฺนํ ทสฺสาม, มยํ วีสติยา, มยํ สตสฺสา’’ติ อาหํสุฯ อุปาสโก – ‘‘เตน หิ เอกสฺมิํ ฐาเน สมาคมํ กตฺวา เอกโตว ปริวิสิสฺสาม , สพฺเพ ติลตณฺฑุลสปฺปิมธุผาณิตาทีนิ สมาหรถา’’ติ เอกสฺมิํ ฐาเน สมาหราเปสิฯ

อถสฺส เอโก กุฏุมฺพิโก สตสหสฺสคฺฆนิกํ คนฺธกาสาววตฺถํ ทตฺวา – ‘‘สเจ เต ทานวตฺตํ นปฺปโหติ, อิทํ วิสฺสชฺเชตฺวา ยํ อูนํ, ตํ ปูเรยฺยาสิฯ สเจ ปโหติ, ยสฺสิจฺฉสิ, ตสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยาสี’’ติ อาหฯ ตทา ตสฺส สพฺพํ ทานวตฺตํ ปโหสิ, กิญฺจิ อูนํ นาม นาโหสิฯ โส มนุสฺเส ปุจฺฉิ – ‘‘อิทํ, อยฺยา, กาสาวํ เอเกน กุฏุมฺพิเกน เอวํ นาม วตฺวา ทินฺนํ อติเรกํ ชาตํ, กสฺส นํ เทมา’’ติฯ เอกจฺเจ ‘‘สาริปุตฺตตฺเถรสฺสา’’ติ อาหํสุฯ เอกจฺเจ ‘‘เถโร สสฺสปากสมเย อาคนฺตฺวา คมนสีโล, เทวทตฺโต อมฺหากํ มงฺคลามงฺคเลสุ สหาโย อุทกมณิโก วิย นิจฺจํ ปติฏฺฐิโต, ตสฺส ตํ เทมา’’ติ อาหํสุฯ สมฺพหุลิกาย กถายปิ ‘‘เทวทตฺตสฺส ทาตพฺพ’’นฺติ วตฺตาโร พหุตรา อเหสุํ, อถ นํ เทวทตฺตสฺส อทํสุฯ โส ตํ ฉินฺทิตฺวา สิพฺพิตฺวา รชิตฺวา นิวาเสตฺวา ปารุปิตฺวา วิจรติฯ ตํ ทิสฺวา มนุสฺสา ‘‘นยิทํ เทวทตฺตสฺส อนุจฺฉวิกํ, สาริปุตฺตตฺเถรสฺส อนุจฺฉวิกํฯ เทวทตฺโต อตฺตโน อนนุจฺฉวิกํ นิวาเสตฺวา ปารุปิตฺวา วิจรตี’’ติ วทิํสุฯ อเถโก ทิสาวาสิโก ภิกฺขุ ราชคหา สาวตฺถิํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา กตปฏิสนฺถาโร สตฺถารา ทฺวินฺนํ อคฺคสาวกานํ ผาสุวิหารํ ปุจฺฉิโต อาทิโต ปฏฺฐาย สพฺพํ ตํ ปวตฺติํ อาโรเจสิฯ สตฺถา ‘‘น โข ภิกฺขุ อิทาเนเวโส อตฺตโน อนนุจฺฉวิกํ วตฺถํ ธาเรติ, ปุพฺเพปิ ธาเรสิเยวา’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริ –

อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทตฺเต รชฺชํ กาเรนฺเต พาราณสิวาสี เอโก หตฺถิมารโก หตฺถิํ มาเรตฺวา มาเรตฺวา ทนฺเต จ นเข จ อนฺตานิ จ ฆนมํสญฺจ อาหริตฺวา วิกฺกิณนฺโต ชีวิตํ กปฺเปติฯ อเถกสฺมิํ อรญฺเญ อเนกสหสฺสา หตฺถิโน โคจรํ คเหตฺวา คจฺฉนฺตา ปจฺเจกพุทฺเธ ทิสฺวา ตโต ปฏฺฐาย คจฺฉมานา คมนาคมนกาเล ชณฺณุเกหิ นิปติตฺวา วนฺทิตฺวา ปกฺกมนฺติฯ

เอกทิวสญฺหิ หตฺถิมารโก ตํ กิริยํ ทิสฺวา – ‘‘อหํ อิเม กิจฺเฉน มาเรมิ, อิเม จ คมนาคมนกาเล ปจฺเจกพุทฺเธ วนฺทนฺติ, กิํ นุ โข ทิสฺวา วนฺทนฺตี’’ติ จินฺเตนฺโต – ‘‘กาสาว’’นฺติ สลฺลกฺเขตฺวา, ‘‘มยาปิ อิทานิ กาสาวํ ลทฺธุํ วฏฺฏตี’’ติ จินฺเตตฺวา เอกสฺส ปจฺเจกพุทฺธสฺส ชาตสฺสรํ โอรุยฺห นฺหายนฺตสฺส ตีเร ฐปิเตสุ กาสาเวสุ จีวรํ เถเนตฺวา เตสํ หตฺถีนํ คมนาคมนมคฺเค สตฺติํ คเหตฺวา สสีสํ ปารุปิตฺวา นิสีทติฯ หตฺถิโน ตํ ทิสฺวา – ‘‘ปจฺเจกพุทฺโธ’’ติ สญฺญาย วนฺทิตฺวา ปกฺกมนฺติฯ โส เตสํ สพฺพปจฺฉโต คจฺฉนฺตํ สตฺติยา ปหริตฺวา มาเรตฺวา ทนฺตาทีนิ คเหตฺวา เสสํ ภูมิยํ นิขณิตฺวา คจฺฉติฯ อปรภาเค โพธิสตฺโต หตฺถิโยนิยํ ปฏิสนฺธิํ คเหตฺวา หตฺถิเชฏฺฐโก ยูถปติ อโหสิฯ ตทาปิ โส ตเถว กโรติฯ มหาปุริโส อตฺตโน ปริสาย ปริหานิํ ญตฺวา, ‘‘กุหิํ อิเม หตฺถี คตา, มนฺทา ชาตา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา, ‘‘น ชานาม, สามี’’ติ วุตฺเต, ‘‘กุหิญฺจิ คจฺฉนฺตา มํ อนาปุจฺฉิตฺวา น คมิสฺสนฺติ, ปริปนฺเถน ภวิตพฺพ’’นฺติ วตฺวา, ‘‘เอกสฺมิํ ฐาเน กาสาวํ ปารุปิตฺวา นิสินฺนสฺส สนฺติกา ปริปนฺเถน ภวิตพฺพ’’นฺติ ปริสงฺกิตฺวา, ‘‘ตํ ปริคฺคณฺหิตุํ วฏฺฏตี’’ติ สพฺเพ หตฺถี ปุรโต เปเสตฺวา สยํ ปจฺฉโต วิลมฺพมาโน อาคจฺฉติฯ โส เสสหตฺถีสุ วนฺทิตฺวา คเตสุ มหาปุริสํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา จีวรํ สํหริตฺวา สตฺติํ วิสฺสชฺชิฯ มหาปุริโส สติํ อุปฺปฏฺฐเปตฺวา อาคจฺฉนฺโต ปจฺฉโต ปฏิกฺกมิตฺวา สตฺติํ วิวชฺเชสิฯ อถ นํ ‘‘อิมินา อิเม หตฺถี นาสิตา’’ติ คณฺหิตุํ ปกฺขนฺทิฯ อิตโร เอกํ รุกฺขํ ปุรโต กตฺวา นิลียิฯ อถ ‘‘นํ รุกฺเขน สทฺธิํ โสณฺฑาย ปริกฺขิปิตฺวา คเหตฺวา ภูมิยํ โปเถสฺสามี’’ติ เตน นีหริตฺวา ทสฺสิตํ กาสาวํ ทิสฺวา – ‘‘สจาหํ อิมสฺมิํ ทุพฺภิสฺสามิ, อเนกสหสฺเสสุ เม พุทฺธปจฺเจกพุทฺธขีณาสเวสุ ลชฺชา นาม ภินฺนา ภวิสฺสตี’’ติ อธิวาเสตฺวา – ‘‘ตยา เม เอตฺตกา ญาตกา นาสิตา’’ติ ปุจฺฉิฯ ‘‘อาม, สามี’’ติฯ ‘‘กสฺมา เอวํ ภาริยกมฺมมกาสิ, อตฺตโน อนนุจฺฉวิกํ วีตราคานํ อนุจฺฉวิกํ วตฺถํ ปริทหิตฺวา เอวรูปํ กมฺมํ กโรนฺเตน ภาริยํ ตยา กต’’นฺติฯ เอวญฺจ ปน วตฺวา อุตฺตริปิ นํ นิคฺคณฺหนฺโต ‘‘อนิกฺกสาโว กาสาวํ…เป.… ส เว กาสาวมรหตี’’ติ คาถํ วตฺวา – ‘‘อยุตฺตํ เต กต’’นฺติ วตฺวา ตํ วิสฺสชฺเชสิฯ

สตฺถา อิมํ ธมฺมเทสนํ อาหริตฺวา, ‘‘ตทา หตฺถิมารโก เทวทตฺโต อโหสิ, ตสฺส นิคฺคาหโก หตฺถินาโค อหเมวา’’ติ ชาตกํ สโมธาเนตฺวา, ‘‘น, ภิกฺขเว, อิทาเนว, ปุพฺเพปิ เทวทตฺโต อตฺตโน อนนุจฺฉวิกํ วตฺถํ ธาเรสิเยวา’’ติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ –

[9]

‘‘อนิกฺกสาโว กาสาวํ, โย วตฺถํ ปริทหิสฺสติ;

อเปโต ทมสจฺเจน, น โส กาสาวมรหติฯ

[10]

‘‘โย จ วนฺตกสาวสฺส, สีเลสุ สุสมาหิโต;

อุเปโต ทมสจฺเจน, ส เว กาสาวมรหตี’’ติฯ

ฉทฺทนฺตชาตเกนาปิ (ชา. 1.16.122-123) จ อยมตฺโถ ทีเปตพฺโพฯ

ตตฺถ อนิกฺกสาโวติ ราคาทีหิ กสาเวหิ สกสาโวฯ ปริทหิสฺสตีติ นิวาสนปารุปนอตฺถรณวเสน ปริภุญฺชิสฺสติฯ ปริธสฺสตีติปิ ปาโฐฯ อเปโต ทมสจฺเจนาติ อินฺทฺริยทเมน เจว ปรมตฺถสจฺจปกฺขิเกน วจีสจฺเจน จ อเปโต, วิยุตฺโต ปริจฺจตฺโถติ อตฺโถฯ น โสติ โส เอวรูโป ปุคฺคโล กาสาวํ ปริทหิตุํ นารหติฯ วนฺตกสาวสฺสาติ จตูหิ มคฺเคหิ วนฺตกสาโว ฉฑฺฑิตกสาโว ปหีนกสาโว อสฺสฯ สีเลสูติ จตุปาริสุทฺธิสีเลสุฯ สุสมาหิโตติ สุฏฺฐุ สมาหิโต สุฏฺฐิโตฯ อุเปโตติ อินฺทฺริยทเมน เจว วุตฺตปฺปกาเรน จ สจฺเจน อุปคโตฯ ส เวติ โส เอวรูโป ปุคฺคโล ตํ คนฺธกาสาววตฺถํ อรหตีติฯ

คาถาปริโยสาเน โส ทิสาวาสิโก ภิกฺขุ โสตาปนฺโน อโหสิ, อญฺเญปิ พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณิํสุฯ เทสนา มหาชนสฺส สาตฺถิกา อโหสีติฯ

เทวทตฺตวตฺถุ สตฺตมํฯ

8. สาริปุตฺตตฺเถรวตฺถุ

อสาเร สารมติโนติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต อคฺคสาวเกหิ นิเวทิตํ สญฺจยสฺส อนาคมนํ อารพฺภ กเถสิฯ